Nüsha 78, 16 Mayıs 2021
Sevgili matematik sever günaydın!
Bu hafta Bir Matematikçi Portresinde konuğumuz Raymond Smullyan mantıkçı ve matematikçi olmasının yanı sıra yetenekli bir piyanist, iyi bir sihirbaz ve Tao felsefesi üzerine önemli kitaplara sahip. Aynı zamanda pek çok mantık ve matematik bulmacasının da yazarı.
Haberler, etkinlikler, sözsüz ispatlar, tanıtımlar ve haftanın sorusu köşelerimize göz atmayı unutmayın.
Keyifli okumalar!
Haberler / Yazılar
Matematik bilmeye ne kadar ihtiyacımız var? Charles Ungerleider British Colombia Üniversitesinde çalışmış emekli bir eğitim sosyoloğu. Bu hafta bloğunda paylaştığı yazısında, matematik dersinde çoğu öğrencinin sorduğu "Peki bunlar ileride ne işimize yarayacak?" sorusunu ciddiye alıp farklı bakış açılarına göre inceliyor: Geçmişte uzun yıllar boyunca üniversiteye girme koşulu olarak Latince dersi alınırdı. Günümüzde ise onun yerine belli bir matematik bilgisi gerekiyor. Peki matematiğin, özellikle de soyut matematiğin bu anlamda Latinceden farkı ne?
Doğa bilimlerinin incelediği iklim değişimi, pandemi ya da beyindeki nöronların aktiviteleri gibi örneklerin ortak bir özelliği var. Her biri değişimlerin ani ya da kesikli olarak meydana geldiği sistemler olarak tarif edilebilir. Bu sistemlerin "tipping point" adı verilen kritik eşikleri bulunuyor. Bu eşikten itibaren sistem hızlı bir değişime uğruyor. Geçtiğimiz günlerde Science Advances'da yayınlanan çalışmaya göre bu tip farklı örnekleri açıklayan modellerde taşma noktalarına işaret eden matematiksel yapılar benzerlik gösteriyor. Buradan hareketle Münih Teknik Üniversitesi'nden bir grup araştırmacı tüm bu örneklere uygulanabilecek matematiksel bir modeli tanıttılar.
Geçtiğimiz hafta, 12 Mayıs Uluslararası Kadın Matematikçiler Günü’ydü. 2019 yılından beri kutlanan bu özel gün vesilesiyle düzenlenmiş tüm çevrim içi etkinliklere bu siteden ulaşabilirsiniz. Sitede 107 farklı ülkeden 118 etkinlik listelenmiş. Çoğunluğu 12 Mayıs olmakla beraber daha ileriki tarihlerde de etkinlikler bulunuyor.
Etkinlikler
Bugün saat 17.00’de Boğaziçi Üniversitesi Matematik Bölümünden Prof. Dr. Ferit Öztürk bir açık ders gerçekleştiriyor. Perşembe günü İstanbul Üniversitesi Matematik Kulübünün düzenlediği akademik seminerlerde Serap Öztop Kaptanoğlu Ses, Matematik ve Fourier Analizi üzerine konuşacak. Yine İstanbul Üniversitesi Matematik Kulübünün düzenlediği Çevrim İçi Matematik Olimpiyatı cuma günü başlayacak ve 3 gün sürecek.
Bir Matematikçi Portresi - Raymond Smullyan
Bir şehirde iki tip insan yaşıyor: Her zaman doğruyu söyleyen doğrucular, ve her zaman yalan söyleyen yalancılar. Buraya kadar bu bulmaca tipi tanıdık geliyor olabilir ama bu şehrin başka bir özelliği daha var: yaşayanların yarısı deli. Deli olanlar yanlış şeylerin doğru, doğru şeylerin ise yanlış olduğuna inanıyorlar, akıllılar ise doğru olan şeylerin doğru, yanlış olan şeylerin yanlış olduğunu düşünüyorlar.
Şehre giden bir dedektif Ayşe ve Fatma isimli iki kız kardeşle karşılaşıyor. Bunlardan birinin doğrucu, diğerinin ise yalancı olduğunu biliyor. Ayşe’ye “Bana kendinizle ilgili bir şey söyler misiniz?” diye soruyor. Ayşe ‘İkimiz de deliyiz.’ diye cevap veriyor. Dedektif bunun üzerine Fatma’ya dönerek “Bu doğru mu?” diye soruyor. Fatma da “Tabii ki hayır.” diye cevap veriyor. Kardeşlerin hangisi yalancı?
Yukarıdaki bulmaca, Raymond Smullyan’ın The Lady or The Tiger? isimli kitabından. Matematik ve mantıkla ilgili çok sayıda bulmaca kaleme almış Smullyan, matematiksel mantık üzerine çalışan bir matematikçi olmasının yanı sıra yetenekli bir piyanist, iyi bir sihirbaz ve Tao felsefesi konusunda da çalışmaları var. Gelin Smullyan’ı daha yakından tanıyalım.
Sözsüz İspatlar
Tanıtımlar
Kitap - Geleceği Değiştiren Dokuz Algoritma
Google’da aradığımızı hızlıca bulabiliyorsak, sosyal medyada fotoğraflarımızı herkesle paylaşabiliyorsak bunu işini iyi yapan algoritmalara ve o algoritmaları geliştirenlere borçluyuz. John MacCormick’in Geleceği Değiştiren Dokuz Algoritma kitabı, veri sıkıştırmadan güvenli şifrelemeye, arama motorlarından elektronik imzalara günümüz teknolojisine yön veren fikirleri ele alıyor. Teknik bilgiden ziyade konuların çalışma prensiplerini akıcı bir dille anlatan kitabı okuduktan sonra, her gün kullandığınız servislere dair daha derin bir anlayış geliştirebilirsiniz.
2017 Aralık ayında TÜBİTAK Yayınlarından ilk baskısı 7500 adet yapılmış kitabın çevirmeni M. Ender Arkun. İlk baskı için iyi bir sayıda piyasaya sürülmüş kitap TÜBİTAK’ın sitesinde stokta kalmamış görünüyor, oradaki fiyatı 17,13 TL idi. Başka sitelerde bulmak mümkün.
Film / Video - The Genius of Srinivasa Ramanujan
Ramanujan 20. yüzyılın başlarında Hindistan’da doğup büyümüş önemli bir matematik dehası. Yokluklar içinde kendi kendine kitaplardan çalışarak dönemin İngiltere'sinde önde gelen matematikçileri büyüleyen sonuçları adeta şapkasından çıkarmıştır. Kanıtlarına yer vermediği, insanın uydurması imkansız görünen sonuçlarını defterlerine yazmıştı ve çoğu iddiasının doğruluğu kanıtlandı. The Genius of Srinivasa Ramanujan belgeseli, bu gizemli kişiyi daha iyi anlamaya ve tanımaya çalışıyor. Bunu yaparken sayılar kuramında önde gelen matematikçilere ve Ramanujan’ın çalışmalarının bugün devam eden etkilerine de yer veriyor. Hindistan Bilimsel Araştırma ve Eğitim Enstitüsü ile Vigyan Prasar’ın yapımcılığındaki eserin yönetmeni ise Nandan Kudhyadi. 60 dakikalık belgeseli İngilizce altyazıyla buradan izleyebilirsiniz.
İnternet Kaynağı - wilbourhall.org
1947-2005 yılları arasında Brown Üniversitesinde bir matematik tarihi bölümü vardı. Bölümün mezunlarından Joseph G. Leichter, internetin keşfini baskı makinesinin keşfine benzer bir devrim olarak gören hocası Pingree’nin şu sözlerini unutmamış: “Yeni ortama taşınmayan şeyler yok olacak”. Adını bölümün eski binası Wilbour Hall’dan alan wilbourhall.org sitesinde matematik tarihinde yer etmiş Arapça, Latince, Sanskritçe, Yunanca pek çok kitabın dijital versiyonlarını paylaşıyor. Kimi kitapları kendisi taramış, kimilerini dijital kütüphanelerden sayfa sayfa indirip tek bir pdf’ye çevirmiş, kimilerini eserlerin birkaç farklı kopyasından derlemiş. Sitede eserlerin yalnızca orjinallerini değil, çevirilerini de bulabilirsiniz.
Haftanın Sorusu
Sosyal mesafenin önemini yitirdiği bir gelecekte, Aysel, Bahri, Cemal, Deniz ve Evren isimli 5 arkadaş bisikletle 50 kilo
metre ötede bir şehire seyahat etmek istiyorlar. Gel gör ki, toplam sadece 3 adet bisikletleri var. Önceki yolculuklarından biliyorlar ki, her biri bisikletle saatte 15 kilometre hızla gidebiliyor, yürüme hızları ise saatte 5 kilometre. Eğer yol kenarında bisikletlerini güvenli bir şekilde bırakma olanakları varsa, o zaman hepsinin diğer şehre ulaşması en az kaç saat sürer?
Cevaplarınızı matematikbulteni@gmail.com adresine yollayabilirsiniz.
Geçen Haftanın Yanıtı
Şu anda bozuk parayla 99 kuruş ödeme yapmak isteyen birinin en az 9 tane madeni para kullanması gerekiyor (50 + 25 + 10 + 5 + 5 + 1 + 1 + 1 + 1). Öyle madeni paralar tasarlayın ki, 1-99 kuruş arası her değer en fazla 6 madeni parayla ölçülebilsin. Bunu 5 çeşit madeni parayla sağlamak mümkün mü?
Evet mümkün, hatta bunu yapmanın birçok yolu var.
Örneğin 1,3,8,15 ve 40 kuruşluk paralar kullanmak. Bu paraları kullandığımızda sadece 3 değeri elde etmek için 6 madeni paraya ihtiyacımız oluyor: 68, 77 ve 93 kuruş. Kalanlar için en fazla 5 madeni para yetiyor. Acaba 5 çeşit para kullanarak her değeri en fazla 5 madeni parayla ölçebileceğimiz bir seçim mümkün mü?
Fikirlerinizi matematikbulteni@gmail.com adresinden bizimle paylaşabilirsiniz.
Hazırlayanlar
Aysel Şahin, Berk Aysever, Can Ozan Oğuz, Eliz Gündüz, Ezgi Kantarcı Oğuz, Naci Cangül, Oğuz Şavk, Teoman Yalçınkaya, Utku K. Aytaç, Yağmur Bali.
Bültene katkıda bulunmak için paylaşılmasını istediklerinizi matematikbulteni@gmail.com adresine isim bilginiz ile gönderebilirsiniz.