Nüsha 83, 20 Haziran 2021
Sevgili matematiksever günaydın!
Bu haftaki haberlerde kanıt asistanı yazılımlarından, matematikçilerin soy ağaçlarından, kuantum fiziğini anlamak için yararlı olan Liouville alanından ve rastgele sayılar ile kristaller arasındaki ilişkiden bahsettik.
Bir Matematikçi Portresi köşemizde konuğumuz, oyunlar, programlama ve geometri ile ilgili çalışmaları ile tanınan Albert Tucker.
Etkinlikler, sözsüz ispatlar ve tanıtımlar ve haftanın sorusu köşelerimize göz atmayı unutmayın.
Keyifli okumalar!
Haberler / Yazılar
Araştırmalarının yaratıcı yönleri gereğince birçok matematikçi yakın zamanda işlerini tamamen bilgisayarlara devredecekleri gibi bir fikre ihtimal vermiyor. Nature geçtiğimiz günlerde konunun seyrini değiştirebilecek bir habere yer vermiş: Başarılı sayı kuramcısı Peter Scholze ve Kopenhag Üniversitesinden David Causen, üzerinde çalıştıkları özel bir "kanıt asistanı" yazılımının karmaşık matematiksel kavramları tanıma ve kullanmada başarılı sonuçlar verdiğini duyurmuş. Scholze ve Causen'in bu yazılımla ilgilenmelerinin sebebi ise sayılar kuramı ve geometri gibi matematiğin birçok alanını birleştirmeyi hedefledikleri "yoğunlaştırılmış matematik" (condensed mathematics) isimli araştırma programları. Program "matematiğin köşe taşlarından" topoloji kavramının yeniden tanımlanması fikrine dayanıyor.
Women You Should Know isimli siteden Dale Debakcsy geçtiğimiz hafta yayınladığı yazısında, özellikle grup teorisindeki çalışmalarıyla bilinen Hanna Neumann'ın hayatını anlattı. 1914-1971 yılları arasında yaşamış olan Neumann'ın çalışmaları hakkında fikir vermek amacıyla yazıda evrensel cebir ve varyete gibi temel kavramlara değiniliyor.
Scientific American'da geçtiğimiz günlerde matematikçi "aileleri", yani bir şekilde tanışan ya da aralarında öğrenci-öğretmen ilişkisi olan matematikçilerin oluşturduğu ağları inceleyen bir yazı yayınlandı. Matematikçilerin birkaç yüzyıl önceye giden soy ağaçlarının da yer aldığı incelemenin yazarlarına göre matematikçilerin çalışmalarını ve başarılarını değerlendirirken diğer meslektaşlarıyla aralarındaki bu bağlar göz ardı edilmemeli.
Liouville alanı, her bir noktasının yüksekliği rastgele seçilmiş iki boyutlu bir yüzeyi tarif eden bir terim. Princeton Üniversitesinden kuramsal fizikçi Alexander Polyakov'ın 1981 yılında yaptığı çalışmalar neticesinde böyle bir yüzeyin kuantum kütleçekimi teorisinde kullanılabileceği ve bu teorinin basit bir modelini oluşturmaya yardımcı olabileceği düşünülmüş. Düşüncenin kanıtlanması ise geçtiğimiz 7 yıldaki süreçte gerçekleşmiş.
Tuz ve şeker moleküllerinin oda sıcaklıklarında sahip oldukları kristal yapısı ile matematikteki rastgele sayılar arasında bir ilişki var. Zeynep ve Ersin Yurtsever'in bu ilginç ilişkiyi anlattıkları yazıları bilimdeki keşifler ve bu keşiflerin disiplinlerarası uygulamaları hakkında da fikir veriyor.
Avusturalya Katolik Üniversitesinden felsefeci Sam Baron geçtiğimiz günlerde ABC sitesinde verdiği röportajda matematiksel nesnelerin doğasından bahsetmiş. Yarım saatlik yayında dinleyicilere, matematik felsefesindeki temel görüşlerden hangisine daha yakın olduklarını keşfettirmek hedeflenmiş.
David Hilbert'in geçtiğimiz yüzyılın başında yayınladığı ve matematikçilerin kendilerini adamalarını istediği 23 problem çok ünlüdür. Günümüze gelindiğinde de matematikçilerin aynı şekilde önemli soruları listelemeye devam ettikleri ise pek bilinmiyor olabilir. Kapsamlı örneklerden bir tanesini görmek için Londra Matematik Enstitüsünün derlemesine göz atabilirsiniz.
Etkinlikler
Haziran ayı bitmeye yaklaşmışken yaz okulları da farklı kitleler için açılmaya başladı. Nesin Matematik Köyü’nde gerçekleşecek ve tüm yaz devam edecek Lisans ve Lisansüstü programlarının başvuruları devam ediyor. Liselilere de hitaben birçok yaz okulu bulunmakta BEV Bilim ve Felsefe Yaz Okulları bunlardan biri. Diğeri ise Boğaziçi Üniversitesi’nin çevrim içi olarak düzenlediği BOUN 101 yaz okulu. Ayrıca dünya çapında gerçekleşecek ve 30 Haziran’a kadar devam eden Women of Mathematics throughout Europe - A Gallery of portraits etkinliği de çevrim içi olarak katılıma açık.
Bir Matematikçi Portresi - Albert Tucker
Albert Tucker, 1905 yılında Kanada’nın Oshawa kentinde doğar. 3 öğretmenin branşları aralarında bölüştüğü son derece küçük bir lisede okur, lise müdürü de matematik ve fizik öğretmektedir. Müdür, Tucker’ın yaptığı bir sınavda, öğrencilerin çözmesini beklemeyip onları zorlamak için eklediği matematik sorularını çözmesinden çok etkilenerek ailesini çağırır. Onlara Tucker’ın matematikte çok yetenekli olduğunu, ilerde bir sigorta şirketinde istatistik hesapları yaptığı parlak bir kariyere sahip olma potansiyeli olduğunu söyler.
Matematik ve fiziği seven Tucker, liseden sonra Toronto Üniversitesine giderek bu iki alanda dersler almaya başlar. Ne var ki üniversitedeki matematik ve fizik bölümlerinin arası çok iyi değildir ve Tucker bir tanesini seçmek durumunda kalır. Yeni yeni filizlenen kuantum fiziği ona çekici gelse de, seçimini daha iyi anlaştığı matematik hocalarıyla devam etmek yolunda kullanır. Sonrasında da programda önerilen geometri derslerinden etkilenerek, lisansüstü eğitimi için Princeton Üniversitesine geçer.
Sözsüz İspatlar
Tanıtımlar
Kitap - Yavuz Aksoy - Matematik ve Tarihi - İlk Uygarlıklar ve Antik Çağ
Yavuz Aksoy 2018’de aramızdan ayrılan bir matematikçimiz. Bugün 4. Ciltlik Matematik ve Tarihi kitaplarından ilki olan İlk Uygarlıklar ve Antik Çağ (M.Ö. 5000 ile M.S. 500) cildini tanıtacağız.
Kitap dört bölümden oluşuyor: Matematik Hakkında, Tarih Bilinci, İlk Uygarlıklarda Matematik ve Antik Çağda Matematik. Konuya hemen girmeyip matematiğin ve matematik tarihçiliğinin ne olduğunu ele alması hoşumuza gitti. Konuyu da geniş bir bakış açısıyla Mezopotamya uygarlıkları, Çin ve Hint uygarlıkları, eski Anadolu, Mısır ve Yunan uygarlıkları nezdinde inceliyor. Genel bir giriş yaptıktan sonraysa özellikle Antik Yunandaki matematik okullarına ve matematikçilere odaklanıyor. Bu insanların matematik ve diğer bilimlerle kurduğu ilişkilere değiniyor. 1. cilt çeşitli uygarlıklardaki sayı sistemleri ile sonlanıyor.
Aynı serideki diğer ciltler sırasıyla Orta Çağ ve Aydınlık Çağ (500-1650), Altın Çağ ve Modern Bilim Çağı (1650-1950) ile Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti (1299-1999).
Yıldız Teknik Üniversitesi 1999 yılında kitabın ilk ve tek baskısını yapmış, 1000 adet basmış. Şu anda baskısı bulunmayan 255 sayfalık kitabı ikinci el olarak bulmak mümkün.
Film / Video - Marin Mersenne
17. yüzyılda bilimsel dergiler henüz yaygınlaşmamışken matematikçiler başkalarının çalışmalarını nasıl takip ediyordu? Fransız din adamı ve bilim insanı Marin Mersenne, her konuda sorgulamalar yapıp görüşlerini dönemin entelektüelleriyle mektuplaşarak paylaşıyordu. Öyle ki bir keşfi Mersenne’e yollamak, onu yayınlamaya denk sayılabilir çünkü konuyla ilgilenenleri hemen haberdar ediyordu. Descartes, Pascal, Galileo gibi isimlerle yazışıyordu. BBC yapımı Marin Mersenne belgeseli 24 dakikada döneme damga vurmuş bir bilim insanının hikayesini anlatıyor.
İnternet Kaynağı - Cahit Arf Sayfası
Cahit Arf’ın matematik çalışmaları ülkemizde o kadar iyi bilinmiyor. Sinan Sertöz, kişisel internet sitesinde Cahit Arf’ın çalışmalarıyla ilgili küçük bir arşiv oluşturmuş. Sayfada hem orjinal makaleleri, hem başka matematikçilerin ilgili çalışmalarını, hem de Arf’ın matematiğe katkılarını özetleyen yazıları bulabilirsiniz.
Haftanın Sorusu
Aralarında 500 metre varken birbirlerini gören Ayşe ve Berk ilk bakışta aşık oluyor ve birbirlerine doğru koşmaya başlıyorlar. Ayşe sevinçten elindeki topu Berk’e 15 metre/saniye hızla fırlatıyor. Berk topu alınca hiç durmadan aynı hızla geri atıyor ve böyle devam ediyorlar. Ayşe 15 metre/saniye, Berk ise 10 metre/saniye hızla koştuğuna göre, kavuştuklarında top toplam kaç metre yol almış olur?
Cevaplarınızı matematikbulteni@gmail.com adresine yollayabilirsiniz.
Hazırlayanlar
Aysel Şahin, Berk Aysever, Can Ozan Oğuz, Can Selek, Eliz Gündüz, Ezgi Kantarcı Oğuz, Fatma Betül Arslan, Naci Cangül, Şuara Onbaşıoğlu, Teoman Yalçınkaya, Utku K. Aytaç, Yağmur Bali.
Bültene katkıda bulunmak için paylaşılmasını istediklerinizi matematikbulteni@gmail.com adresine isim bilginiz ile gönderebilirsiniz.