Nüsha 88, 25 Temmuz 2021
Sevgili matematiksever günaydın!
Haberler köşemizde parçacık fiziğinin standart modelinden, kuadratik denklemlerin tarihinden, reel sayıların kardinalitesi ile ilgili yeni bir çalışmadan ve bu haftanın diğer matematiksel gelişmelerinden söz ettik.
Bir Matematikçi Portresinde bu haftaki konuğumuz, kategori ve homotopi teorisi alanlarındaki önemli çalışmaları sayesinde 2021 yılında John & Joseph Birman araştırma ödülüne layık görülen Emily Riehl.
Sözsüz ispatlar ve tanıtımlar köşelerimize göz atmayı unutmayın.
Keyifli okumalar!
Haberler / Yazılar
Parçacık fiziğinin standart modeli kimilerine göre tarihin gördüğü en başarılı bilimsel kuram. Quanta Magazine bu modeli özetleyen bir video yayınladı. Cambridge Üniversitesinden David Tong'un anlatımıyla videoda evrenimizi meydana getiren yapı taşları ve elektromanyetik, güçlü nükleer ve zayıf nükleer olmak üzere temel kuvvetler tanıtılmış.
Hemen her öğrencinin lise yıllarında karşılaştığı ikinci dereceden denklemlerin köklerini bulmak için kullanılan kuadratik formülün tarihi Antik Mısır'a kadar uzanıyor. Formülün tarihinden ve kullanım alanlarından bahseden güncel bir yazıya buradan ulaşabilirsiniz.
Çoğu matematikçi reel sayılar kümesinin kardinalitesini bilemeyeceğimizi düşünüyor. East Anglia Üniversitesinden David Aspero ve Münster Üniversitesinden Ralf Schindler'in mayıs ayında yayınladıkları çalışmaları uzun yıllardır düşünülen bu sorunun cevabına ulaşmak için önemli bir adım olarak düşünülebilir. Çalışmada reel sayıların kardinalitesinin ℵ2 (alef 2) olduğunu söyleyen iki aksiyomdan birinin diğerini gerektirdiği ispatlanmış.
İngiliz Mirror dergisi matematikle ilgili seçtiği 10 filmi sıralamış. Filmlerin bazıları önemli tarihsel figürler haline dönüşmüş matematikçileri ele alırken diğerleri de matematiği ilk akla gelmeyen yönleriyle inceliyor. Filmlere buradan göz atabilirsiniz.
Karbon atomlarından oluşan bal peteği şeklindeki maddelere grafen deniyor. Tohoku Üniversitesinden bir grup araştırmacının yaptıkları çalışmada kullanılan yöntem grafen şeklinin geometrisi ile maddenin katalitik özellikleri arasında doğrudan bir ilişki olduğunu ortaya çıkarmış.
Geçtiğimiz 22 Temmuz kimileri tarafından "Pi Günü" ya da "Pi Yaklaşımı Günü" olarak kutlanıyor. Özellikle takvimlerinde gün/ay formatını kullanan ülkeler için 14 Mart'a göre daha iyi bir alternatif olduğu da söylense de 22 Temmuz tarihinin aynı popülerliğe ulaşamadığı kesin. Mathigon bu güne özel olarak pi sayısının ilk bir milyon basamağını paylaşmış.
Bir Matematikçi Portresi
Bu haftaki konuğumuz, kategori ve homotopi teorisi alanlarındaki önemli çalışmaları sayesinde 2021 yılında John & Joseph Birman araştırma ödülüne layık görülen Emily Riehl. Kategori teorisindeki en parlak isimlerden olan ve çok sayıda ödül ve maddi destek alan genç matematikçi, aynı zamanda çok iyi viyola çalıyor ve amatör ligde futbol oynuyor.
Sözsüz İspatlar
Tanıtımlar
Kitap - Fermat’nın Son Teoremi
Matematikteki en popüler sonuçlardan biri şüphesiz Fermat’nın Son Teoremi. Bunun bir sebebi teoremin kolayca anlatılabilmesi, diğer bir sebebi de elinde bir kanıt olduğunu ancak yeterli yeri olmadığı için yazamadığını iddia eden Fermat’dan 350 yıl sonra ancak kanıtlanabilmiş olması. Andrew Wiles 1995’te teoremi kanıtladığında matematik camiasında yer yerinden oynamıştı. Popüler kitaplarıyla ünlü fizikçi Simon Singh, teoremin hikayesini anlatan bir kitap kaleme aldı. Teoremin önermesi nasıl ortaya çıktı? Fermat’nın iddiasını nereden biliyoruz? Andrew Wiles nasıl oldu da çocukluğunda bu teoremle tanıştı ve yüzlerce yıldır kimsenin kanıtlayamadığı teoremi kanıtlamayı başardı?
Pan Yayıncılıktan 3. Baskısı 2020 Ekim’de yapılmış kitabın çevirisi Sabir Yücesoy’a ait. 392 sayfalık kitabın fiyatı 64 TL.
Film / Video - Numberphile
Bu hafta bir YouTube kanalını tanıtıyoruz: Numberphile (Sayı-seven). 2011 yılından bu yana 600’den fazla video üreten kanal, uzman matematikçileri ziyaret edip ilginç konuları anlattırıyor. Kanalla özdeşleşmiş bir şey, kahverengi geniş bir kağıt üzerinde tahta kalemiyle yapılan anlatımlar. Genelde anlatımı güçlendirmek için harika animasyonlardan da yararlanıyorlar.
Kanalın kurucusu Avustralyalı İngiliz Brady Haran. Bağımsız bir film yapımcısı olan Brady’nin yanı sıra videolarda sunuculuk yapan birkaç kişi daha var(James Grime, Matt Parker, Tom Scott). Kanalı MSRI ve Math for America kuruluşları finansal olarak destekliyorlar.
İnternet Kaynağı - zbMath.org
Avrupa Matematik Derneğinin desteklediği zbMath Open iki önemli soruyu cevaplamaya yönelik bir internet sitesi: 1. Matematik eserlerine(kitap, makale, vb) nereden ulaşabiliriz? 2. Matematik eserleriyle ilgili güvenilir eleştirilere nereden ulaşabiliriz?
Devasa bir veritabanını kullanıcılara ücretsiz sunan sitede 1868’den beri yayınlanmış makalelerin bilgileri var. Diğer belgelerle birlikte 4 milyonun üzerinde eser sunuyor. Bunun yanı sıra makalelerin güncel gelişmelerin neresinde olduğunu yorumlayan uzman görüşlerine de yer veriyor. Matematik yazılımlarını da arşivliyor olması da oldukça güzel. Başka bir özelliği de, bir formül yazıp veritabanında aramaya izin vermesi. Avrupa Matematik Derneğinin yanında FIZ Karlsruhe ve Heidelberg Academy of Sciences and Humanities kuruluşları da siteyi destekliyor. Önceden ücretli bir şekilde servis sunan site, 2021 Ocak ayından beri ücretsiz hizmet veriyor.
Hazırlayanlar
Aysel Şahin, Berk Aysever, Can Ozan Oğuz, Can Selek, Eliz Gündüz, Ezgi Kantarcı Oğuz, Fatma Betül Arslan, Naci Cangül, Şuara Onbaşıoğlu, Teoman Yalçınkaya, Utku K. Aytaç, Yağmur Bali.
Bültene katkıda bulunmak için paylaşılmasını istediklerinizi matematikbulteni@gmail.com adresine isim bilginiz ile gönderebilirsiniz.